İntihar kişinin kendi canına kıyma eylemine verilen addır. Bir girişim, düşünce ya da tamamlanmış intihar olarak karşımıza çıkabilir. Kendi canına son verme davranışının olumsuz sonuçlanmasına intihar girişimi/intihar teşebbüsü adı verilmektedir.
Dünya çapında intihar, 15-19 yaş grubu arasındaki ölümlerin en önde giden 5nedeni arasında yer almaktadır. Ergen erkekler kızlardan daha fazla intihar eder. Ancak intihar girişimi sayısı kızlarda 2-3 kat daha fazladır. Kızlar sorunlarını daha kolay paylaşıp destek arayabilirler ve bu ölümcül intihar fiillerini engeller.
İntihara ergenlik dönemindeki bireylerde çoğunlukla rastlanmasının sebebi dönemin özellikleri ile ilişkilidir. Akıllarına gelen düşünceleri ani biçimde eyleme dökmek isterler.
Bu dönemde kimlik karmaşası/kimlik bunalımı yaşamaktadırlar. Hayatlarının nereye doğru gittiği, hangi mesleğe yönelecekleri henüz belli değildir. Sosyal, akademik ve duygusal yaşamlarında belirsizlik hakimdir. Bu konularda ruhsal çatışmalar yaşayabilirler. Ve yaşadıkları bu ruhsal çatışmalara bağlı acı ve sıkıntıdan kaçmak, onların üzerini örtmek için de intiharı çözüm yolu olarak görebilirler.
Ergenlerde intihar düşüncesine sahip olmak anormal değildir. Bu düşünceler, çocukluk ve ergenlik dönemlerinde normal gelişimin bir parçasıdır. Çünkü birey varoluşsal sorunlar üzerinde kafa yormakta, yaşamı, ölümü ve yaşamın anlamını anlamaya çalışmaktadır. “Zaten ölmeyecek miyiz, ne diye yaşıyoruz. Yaşam çok saçma.” düşüncesi yaygındır.
Yapılan anketler lise düzeyindeki öğrencilerin yarıdan fazlasının intiharı düşünmüş olduğunu rapor etmektedir. Kendilerini öldürmek istediklerini rapor eden yetişkinlerin sadece %50’si intihar girişiminden sonra hastane yardımına başvurmuştur.
İntihar Risk Faktörleri
Kültürel ve sosyodemografik faktörler: Ailenin düşük sosyoekonomik düzeyde olması, anne-babanın düşük eğitim seviyesine sahip olması, aile üyelerinin işsiz olması, ergenin cinsel yöneliminin toplum tarafından kabul edilemeyecek farklılıkta olması, çocukluktan beri yaşanan travmalar, anne-babadan birinin veya ikisinin kaybı, anne ve babanın boşanmış olması ve diğer negatif yaşam olaylarıdır.
Bilişsel yapı ve kişilik: Bireyin kararsız mizaca ve kızgın, agresif, anti-sosyal davranışlara sahip olması, hayal kırıklığına hazır olması, hayali bir dünyada yaşama eğilimi, gerçekleri kavrayamaması, cinsel kimliğine ilişkin belirsizlik yaşamasıdır.
Psikiyatrik bozukluklar: Depresyon ile birlikte umutsuzluk, çaresizlik gibi duyguların yaygın olması, anksiyete bozuklukları, alkol ve ilaç kullanımı, yeme bozuklukları, psikotik bozukluklar ve bireyin önceki intihar girişimlerinin etki etmesidir.
Koruyucu Faktörler
Aile Tarafı: Bireyin aile üyeleri ile iyi ilişkilerinin olması, aileden destek alabilmesi, aile bireylerinin duygu ve düşüncelerini birbirleri ile paylaşabilmesidir.
Bilişsel yapı ve kişilik: Bireyin iyi sosyal becerilere sahip olması, ilgi ve yeteneklerinin farkında olması, kendisine ve başarılarına güvenmesi, diğer kişilerin deneyim ve çözümlerine açık olması, zorluklar ortaya çıktığında yardım arayabilmesidir.
Kültürel ve sosyodemografik faktörler: Bireyin sosyal faaliyetlere ilgi ve yeteneğinin bulunması, spor faaliyetleri veya sanatsal etkinliklerde bulunması, okul arkadaşları ile iyi ilişkiler kurması, öğretmenleri ve diğer yetişkinlerle ilişkilerinin sağlam olmasıdır.
Ergenlik döneminde intiharla baş etmek için neler yapabiliriz?
Dinleyin: Sizinle konuştuğu için mutlu olduğunuzu belirtin. Destekleyici ve cesaret verici şeyler söyleyin. Çözüm önerileri sunun. Umut verin. Sizinle veya başka güvendiği biriyle konuşmaya teşvik edin. Bir uzmandan yardım alabilmesinin ona yararı olabileceğini söyleyin. Duygularını dinleyin ve anlamaya çalışın. Kendisini ifade etmesine, duygu ve düşüncelerini paylaşmasına fırsat verin. Öğüt vermeyin. Basit çözümler bulmaya zorlamayın, kendinizi onun yerine koyun. Eleştirel olmayın İntihar etmeyi düşünüp düşünmediğini, intihar planını, zamanını, şeklini ve kullanacağı araçlara ulaşıp ulaşamayacağını öğrenin. Unutmayın, intihar düşüncesinden ancak onunla ilgili yaşadıklarını, duygularını, düşüncelerini paylaşarak uzaklaşabilir. Bu nedenle bu konuda açık açık konuşmaktan çekinmeyin.
Samimi-Dürüst Olun: Sözleri veya eylemleri sizi korkuttu ise bunu doğrudan kendisine söyleyin. Ne söyleyeceğinizi bilmiyorsanız ne söyleyeceğinizi bilmediğinizi söyleyin. Bir şeyler bulup söylemeye çalışmayın. Ona karşı duygu ve düşüncelerinizi dürüst bir şekilde paylaşın. Bunları paylaşırken üslubunuza dikkat edin. Ergeni daha fazla öfkelendirecek davranışlarda bulunmaktan sakının.
Duygusal Paylaşımda Bulunun: Zaman zaman herkes umutsuz, yardımsız hissedebilir. Kendinize ait benzer duyguları onunla paylaşın. Onun bu duyguları sadece kendi yaşıyor olduğu düşüncesi içinden çıkmasını sağlayın. Benzer sorunlar yaşadıysanız ergene faydası olabilecek şekilde onları anlatın. Veya sizi çok üzen, intiharı düşündürmüş olabilecek başınızdan geçen durumları, bu sorunlarla nasıl başa çıkabildiğinizi anlatın. Bu esnada ergenin de olumlu ve olumsuz duygularını paylaşmasına fırsat verin.
Yardım Alın-İsteyin: Eğer acil bir risk yoksa kendi yardımınızı önerin ve mutlaka profesyonel yardım alması için destekleyin. Asla bir intihar planını sır olarak tutmayın. Sizden bunu kimseye söylememenizi isteyebilir. Ancak asla bu sorumluluğu tek başınıza taşımayın.
Ergenin intihar girişiminin aile, çevre ya da profesyonellerce yeterince ciddiye alınmaması, yeni girişimleri kolaylaştıran en önemli faktör olmaktadır. Böylesi durumlarda ergen yeterince zarar görmeden psikolojik danışma yardımı alınmalıdır.
Melis AKDEMİR
PSİKOLOJİK DANIŞMAN
Dünya çapında intihar, 15-19 yaş grubu arasındaki ölümlerin en önde giden 5nedeni arasında yer almaktadır. Ergen erkekler kızlardan daha fazla intihar eder. Ancak intihar girişimi sayısı kızlarda 2-3 kat daha fazladır. Kızlar sorunlarını daha kolay paylaşıp destek arayabilirler ve bu ölümcül intihar fiillerini engeller.
İntihara ergenlik dönemindeki bireylerde çoğunlukla rastlanmasının sebebi dönemin özellikleri ile ilişkilidir. Akıllarına gelen düşünceleri ani biçimde eyleme dökmek isterler.
Bu dönemde kimlik karmaşası/kimlik bunalımı yaşamaktadırlar. Hayatlarının nereye doğru gittiği, hangi mesleğe yönelecekleri henüz belli değildir. Sosyal, akademik ve duygusal yaşamlarında belirsizlik hakimdir. Bu konularda ruhsal çatışmalar yaşayabilirler. Ve yaşadıkları bu ruhsal çatışmalara bağlı acı ve sıkıntıdan kaçmak, onların üzerini örtmek için de intiharı çözüm yolu olarak görebilirler.
Ergenlerde intihar düşüncesine sahip olmak anormal değildir. Bu düşünceler, çocukluk ve ergenlik dönemlerinde normal gelişimin bir parçasıdır. Çünkü birey varoluşsal sorunlar üzerinde kafa yormakta, yaşamı, ölümü ve yaşamın anlamını anlamaya çalışmaktadır. “Zaten ölmeyecek miyiz, ne diye yaşıyoruz. Yaşam çok saçma.” düşüncesi yaygındır.
Yapılan anketler lise düzeyindeki öğrencilerin yarıdan fazlasının intiharı düşünmüş olduğunu rapor etmektedir. Kendilerini öldürmek istediklerini rapor eden yetişkinlerin sadece %50’si intihar girişiminden sonra hastane yardımına başvurmuştur.
İntihar Risk Faktörleri
Kültürel ve sosyodemografik faktörler: Ailenin düşük sosyoekonomik düzeyde olması, anne-babanın düşük eğitim seviyesine sahip olması, aile üyelerinin işsiz olması, ergenin cinsel yöneliminin toplum tarafından kabul edilemeyecek farklılıkta olması, çocukluktan beri yaşanan travmalar, anne-babadan birinin veya ikisinin kaybı, anne ve babanın boşanmış olması ve diğer negatif yaşam olaylarıdır.
Bilişsel yapı ve kişilik: Bireyin kararsız mizaca ve kızgın, agresif, anti-sosyal davranışlara sahip olması, hayal kırıklığına hazır olması, hayali bir dünyada yaşama eğilimi, gerçekleri kavrayamaması, cinsel kimliğine ilişkin belirsizlik yaşamasıdır.
Psikiyatrik bozukluklar: Depresyon ile birlikte umutsuzluk, çaresizlik gibi duyguların yaygın olması, anksiyete bozuklukları, alkol ve ilaç kullanımı, yeme bozuklukları, psikotik bozukluklar ve bireyin önceki intihar girişimlerinin etki etmesidir.
Koruyucu Faktörler
Aile Tarafı: Bireyin aile üyeleri ile iyi ilişkilerinin olması, aileden destek alabilmesi, aile bireylerinin duygu ve düşüncelerini birbirleri ile paylaşabilmesidir.
Bilişsel yapı ve kişilik: Bireyin iyi sosyal becerilere sahip olması, ilgi ve yeteneklerinin farkında olması, kendisine ve başarılarına güvenmesi, diğer kişilerin deneyim ve çözümlerine açık olması, zorluklar ortaya çıktığında yardım arayabilmesidir.
Kültürel ve sosyodemografik faktörler: Bireyin sosyal faaliyetlere ilgi ve yeteneğinin bulunması, spor faaliyetleri veya sanatsal etkinliklerde bulunması, okul arkadaşları ile iyi ilişkiler kurması, öğretmenleri ve diğer yetişkinlerle ilişkilerinin sağlam olmasıdır.
Ergenlik döneminde intiharla baş etmek için neler yapabiliriz?
Dinleyin: Sizinle konuştuğu için mutlu olduğunuzu belirtin. Destekleyici ve cesaret verici şeyler söyleyin. Çözüm önerileri sunun. Umut verin. Sizinle veya başka güvendiği biriyle konuşmaya teşvik edin. Bir uzmandan yardım alabilmesinin ona yararı olabileceğini söyleyin. Duygularını dinleyin ve anlamaya çalışın. Kendisini ifade etmesine, duygu ve düşüncelerini paylaşmasına fırsat verin. Öğüt vermeyin. Basit çözümler bulmaya zorlamayın, kendinizi onun yerine koyun. Eleştirel olmayın İntihar etmeyi düşünüp düşünmediğini, intihar planını, zamanını, şeklini ve kullanacağı araçlara ulaşıp ulaşamayacağını öğrenin. Unutmayın, intihar düşüncesinden ancak onunla ilgili yaşadıklarını, duygularını, düşüncelerini paylaşarak uzaklaşabilir. Bu nedenle bu konuda açık açık konuşmaktan çekinmeyin.
Samimi-Dürüst Olun: Sözleri veya eylemleri sizi korkuttu ise bunu doğrudan kendisine söyleyin. Ne söyleyeceğinizi bilmiyorsanız ne söyleyeceğinizi bilmediğinizi söyleyin. Bir şeyler bulup söylemeye çalışmayın. Ona karşı duygu ve düşüncelerinizi dürüst bir şekilde paylaşın. Bunları paylaşırken üslubunuza dikkat edin. Ergeni daha fazla öfkelendirecek davranışlarda bulunmaktan sakının.
Duygusal Paylaşımda Bulunun: Zaman zaman herkes umutsuz, yardımsız hissedebilir. Kendinize ait benzer duyguları onunla paylaşın. Onun bu duyguları sadece kendi yaşıyor olduğu düşüncesi içinden çıkmasını sağlayın. Benzer sorunlar yaşadıysanız ergene faydası olabilecek şekilde onları anlatın. Veya sizi çok üzen, intiharı düşündürmüş olabilecek başınızdan geçen durumları, bu sorunlarla nasıl başa çıkabildiğinizi anlatın. Bu esnada ergenin de olumlu ve olumsuz duygularını paylaşmasına fırsat verin.
Yardım Alın-İsteyin: Eğer acil bir risk yoksa kendi yardımınızı önerin ve mutlaka profesyonel yardım alması için destekleyin. Asla bir intihar planını sır olarak tutmayın. Sizden bunu kimseye söylememenizi isteyebilir. Ancak asla bu sorumluluğu tek başınıza taşımayın.
Ergenin intihar girişiminin aile, çevre ya da profesyonellerce yeterince ciddiye alınmaması, yeni girişimleri kolaylaştıran en önemli faktör olmaktadır. Böylesi durumlarda ergen yeterince zarar görmeden psikolojik danışma yardımı alınmalıdır.
Melis AKDEMİR
PSİKOLOJİK DANIŞMAN
